Thuở học trò cách đây hơn 50 năm về trước, lúc ấy đi học thiếu thốn đủ điều. Từ lớp Năm đến lớp Nhì thì phải dùng bút chấm mực được làm thủ công, ngòi sắt chấm mực từng nét viết, dễ dây bẩn trang giấy tập. Ngòi viết có nhiều cái tên khác nhau như: lá Tre, lá Mít,… Đặc biệt có anh cao và to nhất là cây viết Rong chỉ để dùng ghi ngày tháng, tựa bài cho trang trọng, nổi bật đẹp mắt. Tôi cùng các bạn nhỏ tụm năm tụm ba, tung tăng đi bộ, tay xách những chiếc bình mực lủng lẳng, miệng cười nói đến trường thật là vui. Thường một tay cắp cặp, tay kia cầm theo lọ mực, hễ khi chạy tay vung lên là mực trào lên, văng ra quần áo, tay chân dính mực, trông rất ngộ….
Trong cặp tôi lúc nào cũng có ít nhất là một cán viết và ngòi khác nhau. Để phòng khi bút rơi xuống nền lớp học bị “tè” ngòi là chuyện rất thường của học trò. Ở lớp, học trò ngồi viết, cuốn vở để trước mặt, lọ mực để trước thẳng cánh tay phải thuận tay cầm viết.
Viết chấm mực, ngòi làm bằng sắt hay đồng thường được gọi là viết tay, vì cứ mỗi cái chấm vào bình, nhấc ra viết được một đến hai chữ thì lại chấm tiếp, rồi lại viết… Bởi vậy viết ra nét thanh nét đậm rất rõ. Có những chữ đến nét cuối cùng thì mực cạn, nét mờ. Học trò phải chấm tô lại, nên nét cuối thành ra đậm, nhìn xấu lắm… Nhiều đứa vội vàng, lóng ngóng còn làm đổ cả bình mực ra mặt bàn, lan vào cuốn vở….
Do đặc điểm của ngòi viết, đã tạo cho học trò tính cẩn thận. Viết chậm, nắn nót, tờ giấy chậm đỏ hồng luôn ở trước bàn để chậm mực. Cố gắng giữ cho đừng dính mực, lấm lem sách vở, lấm lem tay chân, quần áo… là đức tính của những học trò ngoan… Mực là cục mực khô nho nhỏ được cho vào cái hộp nhỏ hay đã pha trước, bán sẵn trong cái bình nhỏ mua ở các tiệm chạp phô. Có đứa thì “sáng tạo” bằng những trái mồng tơi dập nát, đổ thêm một chút nước nóng…, thế mà lại viết được ngon lành, khỏi ra tiệm mua…, nhưng nét chữ rất lợt và lâu khô…
Bút chấm có chất liệu cán bằng gỗ, được làm ra đủ các kích cỡ lớn bé cho phù hợp với lứa tuổi học sinh. Trên cán viết, có sơn màu xanh đỏ, vẽ hình rất vui mắt. Ngòi được làm bằng sắt, còn gọi là ngòi viết lá tre, hình thù nhỏ như móng tay út trẻ em, mỏng mảnh, cong cong, giữa có đường rãnh để dẫn mực. Ngày nay, chắc lẽ hiếm học sinh, thậm chí sẽ chẳng có học sinh còn nhớ cán viết là gì ? Cán viết chính là thân viết, là phần để cắm ngòi bút vào, cũng là phần mà những ngón tay cầm viết chạm vào nhiều nhất. Vì cầm nhiều nên nhiều chiếc cán bút mòn vẹt.
Nhớ thưở ấy, chẳng đứa học trò nào mà không bị chai sần ở phía trong ngón tay giữa…, cạnh ngòi bút đã hằn sâu suốt cả một buổi học, cả quãng thời gian học Tiểu học. Nhưng chắc có lẽ cũng chính những gian nan ấy đã rèn nên những thế hệ con người thành tài sau này.
Những thầy cô giáo xưa không những rèn nét chữ cho chúng tôi mà còn dạy cả nết người. Chữ phải đẹp tròn, viết đúng khoảng cách, con chữ phải nằm trên ô li mới đẹp… Giống như con người phải gọn gàng, sạch sẽ, tươm tất. Do tính chất của việc học, thầy cô giáo giảng bài nhanh hơn, nên từ lớp Nhất trở lên là dùng viết máy để viết cho kịp. Cây viết máy có ruột mềm bơm mực nên không cần phải chấm. Đây là dòng viết khá tiện lợi mà đến nay nhiều hãng vẫn còn sản xuất. Mực cho bút máy cũng hạn chế dòng tự pha, mà được nâng cấp, là những loại pha sẵn để chống đóng cặn, gây nghẹt ngòi. Ngày ấy, học trò nào có cây Pilot thân xanh, nắp vàng hay cây Paker thân đen nắp trắng là “oách” vô cùng.
Với các loại viết lá tre ngày xưa, bài vở của học trò luôn được Thầy Cô chấm điểm rất cao. Khi được hỏi vì sao, chắc hẳn người lớn sẽ trả lời tất cả đều nhờ vào bút lá tre…! Thời ấy, cứ ngỡ đó chỉ là lời động viên giúp chúng ta cố gắng hơn, nhưng đó hoàn toàn không chỉ là một lời an ủi động viên, mà là quá trình rèn luyện cho từng đứa học trò bao đức tính: cẩn thận, nhẫn nại, chăm chỉ, cố gắng…
Ngày vui lớn nhất và đầu tiên với tôi trong cuộc đời học trò là nhận từ tình thương của Nội cây viết máy hiệu “Pilot” khi thi đậu vào lớp đệ Thất.
Ôi cây viết thật đẹp, thân màu xanh ngọc, nắp vàng sáng chói…, tôi đã khóc khi Bà xoa đầu và tay đưa viết trong cái hộp nhỏ, dài thật dễ thương.
Khi có điều kiện thử qua nhiều các loại bút khác nhau, lúc này nhiều người mới ngỡ ngàng nhận ra rằng bút lá tre ngày xưa viết chữ quá đẹp, đẹp đến mức có thể khen rằng không có cây viết nào thay thế được.
Mỗi cây viết lá tre, lá mít, viết Rong ngày xưa, phần mũi đều luôn có độ nhám vừa phải để tạo ra lực bám, không trơn trượt giống như các loại bút bi ngày nay. Còn xét về độ sắc của những nét móc, nét hất, nét đá… thì rõ ràng các viết máy ngày nay không đủ sức để so sánh với cây viết lá tre ngày xưa.
Nhớ lắm cây viết lá Tre ngày xưa lắm…!
-Tác giả Đinh Trực-