Bao cấp là tên gọi một giai đoạn khó khăn của Việt Nam từ miền Bắc lẫn miền Nam. Trong thời này, muốn sống người ta phải làm nhiều nghề khác nhau thậm chí phải sáng tạo ra những nghề mới để sinh sống. Đây là thời điểm khó khăn để người ta ló lên cái khôn hiếm thấy tự cứu lấy mình. Gọi là nghề nhưng không phải là nghề chính thức. Nhưng cũng bởi vì sự gắn bó và bền bỉ nên công việc ấy có đủ tính chất của một nghề. Nghĩa là có cung có cầu, đội ngũ làm việc đông, có trao đổi và mua bán….nhưng vẫn chưa có một ai công nhận những việc ấy là nghề theo nghĩa cao quý cả. Những nghề này khi kể ở hiện tại đều nhận được ánh mắt không đáng tin của mọi người.
Những ngành nghề như thế này rất nhiều. Dưới đây sẽ được sắp xếp theo mẫu tự ABC để tiện theo dõi.
A. Áo vải bột mì
Vào thời điểm này vải rất hiếm, người ta rất khó để may quần áo bằng vải. Vậy nên nhiều người đã nghĩ ra việc may túi đựng bột mì thành quần áo. Nếu có ít thì may để ở nhà mặc còn nhiều thì mang đi bán. Ở một sống vùng quê, người ta còn dùng vải bao bố, bao cát ở các lô cốt phòng thủ để may quần cộc. Quần áo thời này thường rất dễ rách bởi chất liệu không tốt lại ít xà phòng giặt đồ. Nếu đồ rách thì vá lại và không ai chê cười.
B. Bán đá cục
Thời bao cấp tiền điện rất rẻ nhưng lại hạn chế số KWH, số này được tính theo nhân khẩu gia đình. Những người được xài điện cơ quan hay điện trong quân đội nảy ra ý định làm nước đá cục bán cho các quán cafe. Vào mùa hè nóng nực mà có một chiếc tủ lạnh để bán đá là đủ tiền đi chợ trong tháng.
Bơm mực vào bút bi
Ngày ấy bút bi được tái sử dụng nhiều lần. Khi hết mực, bút bi sẽ được rửa sạch ruột. Nếu như bi bút bị hỏng thì sẽ được thay bằng đầu bi khác. Sau đó sẽ được bơm mực vào ruột viết để tiếp tục sử dụng. Dùng bút bi dạng này nguy cơ bị chảy mực khá cao. Người làm nghề bơm mực bút này thường sẽ là thêm nghề bơm ga cho quẹt.
Bơm ga cho quẹt ga
Như bút bi, quẹt ga sau khi hết ga sẽ được bơm ga vào tiếp để sử dụng. Tuy nhiên cách làm này lại không được bảo đảm nên khả năng gây ra нỏᴀ нoạɴ là rất cao.
ʙuôɴ ʟậu
Hiện nay từ ʙuôɴ ʟậu nghe có ý nghĩa tiêu cực bởi những món hàng ρнι ρнáρ. Nhưng thời bao cấp ʙuôɴ ʟậu thật sự đơn giản là buôn nhu yếu phẩm hàng ngày như vải, gạo, thịt,…Những sản phẩm này do nhà nước quản lý nên nếu tự ý mang đi bán ở những nơi khác thì cũng đều bị gán tội là ʙuôɴ ʟậu. Một số người ʙuôɴ ʟậu những mặt hàng này, họ mua từ nơi giá thấp và đem bán về những vùng giá cao.
C. Cắt sắt của ấp chiến lược
Ấp chiến lược là những khu có rất nhiều sắt ở miền Nam. Sắt được thợ cơ khí thu mua và dùng máy cắt ra những thanh hẹp, dài. Những thanh sắt dẹp được gia công và hàn thành cửa sắt, lan can,…..Nghề này tồn tại cho đến khi sắt ở những khu ấp chiến lược được khai thác hết.
Cò
Đây là một nghề có sức sống mạnh mẽ cho đến hiện tại. Cò có nghĩa là giúp người khác làm việc để nhận thù lao. Có nhiều loại cò như cò đất, cò nhà hàng, cò xe,…Hiện nay, nghề này đang được phát triển và có cái tên mỹ miều là mô giới.
Chở khách từ xe đạp ôm
Xe ôm ở miền Nam ngày trước rất nhiều và được dùng để chỉ những chiếc xe Honda chở khách. Nhưng sau năm 1975, xăng dầu ngày càng hiếm thì nghề xe máy ôm dần không còn mà thay vào là nghề xe đạp ôm. Nghề này phổ biến ở thị xã và các thành phố từ Quảng Tri cho đến Cà Mau. Ở Cần Thơ người ta có thêm nghề chạy xe ba gác chở hàng kè với heo, chó,…người ta thuê gì thì xe chở nấy.
D. Dán bọc giấy
Cặp xách ngày xưa được làm bằng giấy báo hoặc tập cũ vì khan hiếm nilon. Những loại giấy này được gom về cắt thành hình vuông hoặc hình chữ nhật theo nhiều cỡ rồi dán thành các bọc xách đựng hàng. Người ta ở nhà dán giấy rồi mang ra chợ bán kiếm tiền.
Dập đinh
Vào thời này, đến cây đinh cũng hiếm. Những người rơi vào đường cùng đã nghĩ ra cách gom những dây kẽm ở hàng rào rồi gỡ ra từng sợi. Sau đó để vào má dập để tạo ra những cây đinh 3 phân. Đinh này dùng để đóng gỗ mềm, cạc-tông.
Diễn chui
Một số nghệ sĩ phải đi diễn chui vì không có giấy phép của Văn hóa – Thông tin. Họ diễn ở rạp, đình miễu, vùng quê nơi người dân dễ tính và thèm văn nghệ. Chính quyền lơ qua họ sẽ được diễn vài đêm nhưng khi chính quyền đình chỉ thì cả đoàn phải dọn đi nơi khác.
Đ. Đánh chữ mướn
Nghề này đã có từ lâu trong các phòng công ty như sau năm 1975 thì chính thức có mặt bên ngoài. Nghề này yêu cầu phải có máy đánh chữ, giấy, bàn và ghế. Người ta sẽ tự đến thuê họ đánh văn bản, đơn từ hoặc những giấy tờ gì đó.
E. Ép than tổ ong
Nghề này có nguồn gốc từ miền Bắc. Nguyên liệu để làm khí đốt khan hiếm nên người ta mua than cám, độn mùn cưa hay trấu rồi trộn lại với bùn non. Sau đó đắp lại thành khối rồi tạo thành lỗ như tổ ong. Mang đi phơi khô sẽ thành một sản phẩm đốt rẻ, chất lượng và độ nóng cao.
H. Nghề hàn dép mũ
Dép mũ là loại dép được sử dụng phổ biến ở thời này. Nếu dép bị đứt bạn chỉ cần thuê người hàn lại chỗ đứt là có thể sử dụng được. Giá cả bình dân, thời gian nhanh chóng và tiết kiệm được cả khối tiền mua dép mới.
I. In lụa
Nghề này yêu cầu khéo tay và được phát triển mạnh mẽ vào khoảng năm 1985. Lụa có kích thước lớn hơn giấy A4 được căng bằng một khúc gỗ có kích thước lớn hơn một chút. Người ta quét hóa chất lên lụa rồi đặt bản in lên tờ giấy bóng mờ sau đó đem phơi dưới nắng. Dùng giấy trắng đặt bên dưới rồi quét sơn lên lụa, dùng gạt cào trên lụa. Mực sẽ được in xuongs giấy bên dưới. Nếu là thợ lành nghề người ta sẽ in được nhiều màu trong một lần quét. Nghề này được sống cho đến hiện tại những so với thời này thì còn kém một chút.
L. Làm dép râu – dép bộ đội
L. Làm dép râu – dép bộ độiDép này được dùng nhiều ở bộ đội và cán bộ miền Bắc. Dép được làm bằng vỏ xe cũ đặc biệt là vỏ xe binh. Quai dép thì được làm từ ruột xe. Vỏ và ruột xe được cắt gọt theo dạng hình bàn chân, xỏ lỗ để luồn quai dép. Dép này chắc, mang lâu mòn nên được nhiều người lựa chọn.
Lãnh quà
Những người gia đình có người thân vượt biên nước ngoài đều chờ đến ngày nhận quà hàng tháng. Quà sẽ có vải, đồ ăn, thuốc,…họ giữ dùng một ít, một ít sẽ mang đi bán.
M. Mài ti bơm
Trong xe tải, ti bơm có vai trò vô cùng quan trọng, ti bị mòn thì thay nếu không xe sẽ bị yếu và ăn nhiều dầu. Vào thời bao cấp, ti bơm rất hiếm nên các thợ trong nghề đã nghĩ là cách là mua các thanh chốt của tấm gi lót tại căn cứ trực thăng quân sự. Sau đó cắt đoạn bằng ti bơm rồi tiện nhỏ lại và đưa vào máy mài với bột cho đến khi vừa với ti bơm. Nghề này đòi hỏi sự khéo tay và chính xác đến từng chi tiết.
Móc bọc
Thời này mũ và nilon rất hiếm nên nghề móc bọc được trọng dụng. Người ta tìm bọc, nilon tại các khu rác thải, chợ,…và bán lại để tái chế.
N. Nhuộm quần áo
Nghề này đã có mặt từ lâu nhưng vào thời bao cấp thì miên Nam nghề nào phát triển mạnh mẽ. Người ta thường nhuộm màu tối cho quần áo để nó được sạch sẽ và trồng mới hơn. Đây là nhu cầu của những người lao động nhằm che mắt người khác khi mặc đồ dơ, cũ.
Nuôi cá trê
Từ năm 1982 thì nghề này được rộ lên rất nhiều. Người ta ươm cá nhỏ thành cá giống rồi bán ra ngoài, cải thiện kinh tế gia đình rất cao.
Q. Quấn thuốc lá
Đây là nghề phục vụ cho người nghiện thuốc mà không có nhiều tiền. Chỉ cần một bàn quấn nhỏ, giấy thuốc, sợi thuốc là có thể hành nghề. Nghề này không giàu nhưng cũng có thể sống.
Quay đường
Đây là nghề dùng đường chảy, đường mật được ép ra từ các lò đường. Sau đó đưa đường chảy vào các lò nấu đường sau đó dùng hóa chất tẩy và dung màu tinh luyện để có được đường cát.
R. Rà phế liệu
Nghề này được thực hiện ở những khu quân sự, khu chiến tranh. Để tìm phế liệu những thứ còn sót lại trong lòng đất. Nếu không có máy thì dùng xẻng, cuốc đẻ đào. Nghề này rất nguy hiểm vì khi đào có khi gặp phải мìи, вσм,..
Rang bắp
Rang bắp không phải để ăn mà là để làm cafe bắp. Người ta rang bắp rồi xây sau đó trộn vào cafe để cafe được thơm hơn và bán ra ngoài.
S. Soan thư thuê
Nghề này cần những người có trình độ cao. Họ giúp người dân viết thư rồi gửi đi nước ngoài hoặc gửi lãnh sự xin nhập cư,…Người viết con đọc thư để tìm lời cho phù hợp. Ngoài được viết bằng tiếng Việt ra người ta còn viết thuê bằng tiếng Anh, Pháp, Hán,…và tất nhiên giá sẽ cao hơn.